Συντακτική ομάδα του heals, 07-10-2024 Όλοι οι συγγραφείς

Αντιοξειδωτικά: Η προστασία του σώματος ενάντια στις ελεύθερες ρίζες

Οι ελεύθερες ρίζες, οι αόρατοι εχθροί της υγείας μας, αποτελούν μια συνεχή απειλή για τον οργανισμό. Ευτυχώς, η φύση μας έχει προικίσει με ένα ισχυρό όπλο: τα αντιοξειδωτικά. Ας δούμε πώς λειτουργούν και γιατί είναι απαραίτητα για την υγεία μας.

Πίνακας Περιεχομένων

1. Τι είναι τα αντιοξειδωτικά
2. Πώς δρουν τα αντιοξειδωτικά
3. Ποιες ουσίες είναι αντιοξειδωτικές και πού τις βρίσκουμε
4. Συμπέρασμα

Τι είναι τα αντιοξειδωτικά

Τα αντιοξειδωτικά είναι μόρια που συμβάλλουν στην προστασία του οργανισμού μας από τις βλάβες που προκαλούνται από τις ελεύθερες ρίζες. Οι ελεύθερες ρίζες είναι ασταθή άτομα που μπορούν να οξειδώσουν και να βλάψουν ζωτικά βιολογικά μόρια (λίπη, πρωτεΐνες, κυτταρικό DNA). Σε συνθήκες ισορροπίας, οι ελεύθερες ρίζες είναι απαραίτητες για την επιβίωσή μας, καθώς μπορούν να λειτουργήσουν ως ασπίδα ενάντια σε παράσιτα, ιούς και μικρόβια. Όταν όμως η συγκέντρωσή τους στον οργανισμό υπερβαίνει την ικανότητα του οργανισμού να τις εξουδετερώσει, οι ελεύθερες ρίζες αυξάνονται ανεξέλεγκτα και προκαλούν το λεγόμενο «οξειδωτικό στρες».

Πώς δρουν τα αντιοξειδωτικά

Ο κύριος ρόλος των αντιοξειδωτικών είναι να σταθεροποιούν τις ελεύθερες ρίζες, επιβραδύνοντας, έτσι, τον πολλαπλασιασμό τους και αποτρέποντας τις συνέπειες του οξειδωτικού στρες. Πιο συγκεκριμένα συμβάλλουν στην:

Πρόληψη χρόνιων ασθενειών, όπως καρδιαγγειακές και εγκεφαλικές παθήσεις: Οι ελεύθερες ρίζες σχετίζονται με την ανάπτυξη καρδιακών παθήσεων, εγκεφαλικών επεισοδίων και άλλων χρόνιων παθήσεων. Τα αντιοξειδωτικά βοηθούν στην προστασία των αιμοφόρων αγγείων και της καρδιάς.

Οξειδωτικό στρες και αγγεία: Οι ελεύθερες ρίζες προκαλούν βλάβη στα τοιχώματα των αιμοφόρων αγγείων, συμβάλλοντας στην ανάπτυξη αθηρωμάτωσης και αυξάνοντας τον κίνδυνο θρόμβωσης. Τα αντιοξειδωτικά εξουδετερώνουν τις ελεύθερες ρίζες, προστατεύοντας τα αγγεία και βελτιώνοντας την κυκλοφορία του αίματος.
Φλεγμονή και καρδιά: Η χρόνια φλεγμονή, που ενισχύεται από τις ελεύθερες ρίζες, παίζει σημαντικό ρόλο στην ανάπτυξη καρδιακών παθήσεων. Τα αντιοξειδωτικά καταστέλλουν τη φλεγμονή, μειώνοντας τον κίνδυνο καρδιακών προσβολών και εγκεφαλικών.

Πρόληψη νευροεκφυλιστικών παθήσεων: Ασθένειες όπως το Alzheimer και η νόσος του Parkinson συνδέονται με τη συσσώρευση βλαβερών ουσιών στον εγκέφαλο. Τα αντιοξειδωτικά μπορούν να βοηθήσουν στην απομάκρυνση αυτών των ουσιών.

Πλακίδια και νευρώνες: Στις νευροεκφυλιστικές ασθένειες, συσσωρεύονται πρωτεϊνικά πλακίδια στον εγκέφαλο, τα οποία βλάπτουν τους νευρώνες. Οι ελεύθερες ρίζες επιταχύνουν αυτή τη διαδικασία.
Προστασία νευρώνων: Τα αντιοξειδωτικά βοηθούν στην απομάκρυνση των τοξικών ουσιών και προστατεύουν τους νευρώνες από τις βλάβες, επιβραδύνοντας την εξέλιξη της νόσου.

Αδρανοποίηση καρκινογενών ουσιών: Οι ελεύθερες ρίζες μπορούν να προκαλέσουν μεταλλάξεις στο DNA, αυξάνοντας τον κίνδυνο ανάπτυξης καρκίνου. Τα αντιοξειδωτικά βοηθούν στην προστασία του DNA.

Μεταλλάξεις DNA: Οι ελεύθερες ρίζες μπορούν να προκαλέσουν μεταλλάξεις στο DNA των κυττάρων, μετατρέποντάς τα σε καρκινικά.
Πρόληψη και θεραπεία: Τα αντιοξειδωτικά προστατεύουν το DNA, μειώνοντας τον κίνδυνο εμφάνισης καρκίνου. Επιπλέον, μπορούν να ενισχύσουν την αποτελεσματικότητα της χημειοθεραπείας και της ακτινοθεραπείας.

Προστασία των μυών και των οστών: Προστατεύουν τις κυτταρικές μεμβράνες των μυών και των οστών από τις βλάβες των ελευθέρων ριζών, συμβάλλοντας στη διατήρηση της υγείας τους.

Βλάβη κυτταρικών μεμβρανών: Οι ελεύθερες ρίζες μπορούν να βλάψουν τις κυτταρικές μεμβράνες των μυών και των οστών, προκαλώντας μυϊκή ατροφία και οστεοπόρωση.
Διατήρηση μυϊκής μάζας και οστικής πυκνότητας: Τα αντιοξειδωτικά προστατεύουν τις κυτταρικές μεμβράνες, συμβάλλοντας στη διατήρηση της μυϊκής δύναμης και της οστικής πυκνότητας.

Βελτίωση και την προστασία της όρασης: Εμποδίζουν την οξείδωση των λιπιδίων στον αμφιβληστροειδή, μειώνοντας τον κίνδυνο εκφυλισμού της ωχράς κηλίδας.

Οξείδωση λιπιδίων στον αμφιβληστροειδή: Οι ελεύθερες ρίζες οξειδώνουν τα λιπίδια στον αμφιβληστροειδή, προκαλώντας βλάβη στα κύτταρα και οδηγώντας σε εκφυλισμό της ωχράς κηλίδας.
Προστασία της όρασης: Τα αντιοξειδωτικά αποτρέπουν την οξείδωση των λιπιδίων, διατηρώντας την υγεία του αμφιβληστροειδή και βελτιώνοντας την όραση.

Επιβράδυνση της γήρανσης του δέρματος: Προστατεύουν το δέρμα από τις βλαβερές επιδράσεις του ήλιου και άλλων περιβαλλοντικών παραγόντων, επιβραδύνοντας τη διαδικασία γήρανσης.

Βλάβη από UV ακτινοβολία: Η υπεριώδης ακτινοβολία παράγει ελεύθερες ρίζες που βλάπτουν το δέρμα, προκαλώντας πρόωρη γήρανση, ρυτίδες και καρκίνο του δέρματος.
Προστασία από τον ήλιο: Τα αντιοξειδωτικά προστατεύουν το δέρμα από τις βλαβερές επιδράσεις του ήλιου, μειώνοντας τον κίνδυνο καρκίνου και διατηρώντας τη νεανική του όψη.

Καταπολέμηση φλεγμονών και οιδημάτων: Μειώνουν τη φλεγμονή στον οργανισμό, η οποία αποτελεί βασικό παράγοντα σε πολλές χρόνιες παθήσεις.

Χρόνια φλεγμονή και ασθένειες: Η χρόνια φλεγμονή αποτελεί βασικό παράγοντα σε πολλές χρόνιες ασθένειες, όπως οι καρδιακές παθήσεις, ο διαβήτης και ο καρκίνος.
Καταστολή της φλεγμονής: Τα αντιοξειδωτικά καταστέλλουν τη φλεγμονή, μειώνοντας τον κίνδυνο ανάπτυξης πολλών ασθενειών.

Θωράκιση του οργανισμού έναντι των αλλεργιογόνων: Μπορούν να βοηθήσουν στην αποτροπή ή στη μείωση των αλλεργικών αντιδράσεων.

Ανοσολογική απόκριση: Οι αλλεργίες είναι υπερευαίσθητες ανοσολογικές αντιδράσεις.
Μείωση της φλεγμονής: Τα αντιοξειδωτικά μπορούν να βοηθήσουν στη μείωση της φλεγμονής που σχετίζεται με τις αλλεργίες, ανακουφίζοντας τα συμπτώματα.

Ποιες ουσίες είναι αντιοξειδωτικές και πού τις βρίσκουμε

Βιταμίνη C: είναι ένα από τα πιο ισχυρά αντιοξειδωτικά, που προστατεύει τα κύτταρά μας από το οξειδωτικό στρες. Εξουδετερώνει αποτελεσματικά τις ελεύθερες ρίζες, επιβραδύνοντας τη διαδικασία της γήρανσης. Η βιταμίνη C ενισχύει την παραγωγή του κολλαγόνου (δομική πρωτεΐνη των κυττάρων του δέρματος και των συνδετικών ιστών), το οποίο συμβάλλει στη διατήρηση της ελαστικότητας του δέρματος και την επούλωση των πληγών. Η βιταμίνη C δρα συνεργιστικά με άλλες αντιοξειδωτικές ουσίες, όπως η βιταμίνη Ε, ενισχύοντας τη δραστικότητα και την αναγέννησή τους. Συναντάται σε αφθονία στα φρούτα και τα λαχανικά, με κυριότερες πηγές τα εσπεριδοειδή (πορτοκάλια, λεμόνια, γκρέιπφρουτ), τα κόκκινα φρούτα (φράουλες, βατόμουρα), το ακτινίδιο, τον ανανά, το μπρόκολο, το σπανάκι, τις πιπεριές.

Φρούτα με βιταμίνη C

Βιταμίνη Ε: είναι μια λιποδιαλυτή βιταμίνη, που αποθηκεύεται στους λιπώδεις ιστούς και το συκώτι και προστατεύει τις μεμβράνες των κυττάρων από το οξειδωτικό στρες. Η βιταμίνη Ε βοηθά στην πρόληψη της υπεροξείδωσης των λιπιδίων, η οποία μπορεί να διαταράξει τις κυτταρικές λειτουργίες και να προκαλέσει βλάβες στα κύτταρα του οργανισμού. Η υπεροξείδωση των λιπιδίων είναι μια οξειδωτική διαδικασία κατά την οποία τα πολυακόρεστα λιπαρά οξέα, που αποτελούν βασικό συστατικό των κυτταρικών μεμβρανών, υφίστανται βλάβη από τις ελεύθερες ρίζες. Η βιταμίνη Ε διακρίνεται για τις αντιφλεγμονώδεις ιδιότητες της, προλαμβάνοντας χρόνιες παθήσεις, όπως καρδιαγγειακά προβλήματα και ορισμένους τύπους καρκίνου. Μαζί με τη βιταμίνη C υποστηρίζουν την σωστή λειτουργία του ανοσοποιητικού συστήματος. Συναντάται κυρίως στους ξηρούς καρπούς (αμύγδαλα, φουντούκια, φυστίκια), τους ηλιόσπορους, τα φυτικά έλαια (ηλιέλαιο, έλαιο φύτρων σιταριού), το σπανάκι, το μπρόκολο, το αβοκάντο και τα ακτινίδια.

Καροτενοειδή: Είναι φυτικές ουσίες που υπάρχουν κατά κύριο λόγο στα φρούτα και τα λαχανικά και προσδίδουν το χαρακτηριστικό κίτρινο ή πορτοκαλί τους χρώμα. Τα πιο γνωστά καροτενοειδή με αντιοξειδωτική δράση είναι το α- και β-καροτένιο, το λυκοπένιο, η λουτεΐνη και η ζεαξανθίνη. Είναι ιδιαίτερα αποτελεσματικά στη προστασία των κυτταρικών μεμβρανών από την οξειδωτική βλάβη, καθώς ως λιποδιαλυτές ουσίες προσκολλώνται στη λιπιδική διπλοστιβάδα των κυττάρων και παρεμποδίζουν την υπεροξείδωση των λιπιδίων, μια διαδικασία που παράγει μεγάλες συγκεντρώσεις ελεύθερων ριζών.

Φλαβονοειδή: Πρόκειται για μία ομάδα στοιχείων που ανήκουν στις πολυφαινόλες και συναντώνται κυρίως στα φρούτα, τα λαχανικά, το κρασί, το τσάι και τα σιτηρά. Είναι γνωστά για τις αντιφλεγμονώδεις και αντιοξειδωτικές τους ιδιότητες, καθώς «πολεμούν» τις ελεύθερες ρίζες. Μπορούν να αναστείλουν τη δράση ενζύμων που παράγουν ελεύθερες ρίζες, όπως η λιποξυγενάση και η οξειδάση της ξανθίνης. Έτσι μειώνουν τη συνολική παραγωγή ελεύθερων ριζών στο σώμα. Ορισμένα φλαβονοειδή έχουν την ικανότητα να συνδέονται με ιόντα μετάλλων, όπως ο σίδηρος και ο χαλκός, προς σχηματισμό μεγαλύτερων μορίων, που καταλύουν την αντίδραση παραγωγής ελεύθερων ριζών. Είναι σημαντικό πως έρευνες έχουν αποδείξει ότι τα φλαβονοειδή προστατεύουν τους νευρώνες από το οξειδωτικό στρες, μειώνοντας σημαντικά των κίνδυνο νευροεκφυλιστικών ασθενειών, όπως το Alzheimer και η νόσος Parkinson.

Ρεσβερατρόλη: Aνήκει στις πολυφαινόλες και συναντάται κατά κύριο λόγο στα σταφύλια, αλλά και στα μούρα και τα φιστίκια. Τα τελευταία χρόνια η ρεσβερατρόλη καλείται από πολλούς «το μόριο της μακροζωίας», λόγω των αντιοξειδωτικών της ιδιοτήτων που συμβάλλουν στην αντιγηραντική φροντίδα του δέρματος. Ακόμη, η ρεσβερατρόλη προστατεύει το ενδοθήλιο, ένα οργανωμένο σύνολο κυττάρων που καλύπτουν τα λεμφαγγεία, τα αιμοφόρα αγγεία και το ενδοκάρδιο. Συνεπώς, το μόριο αυτό προστατεύει από ασθένειες, όπως η αρτηριοσκλήρυνση, η αρτηριακή υπέρταση και η θρόμβωση.

Σελήνιο: Τα τελευταία χρόνια το σελήνιο έχει προσελκύσει το ερευνητικό κοινό λόγω των αντιοξειδωτικών ιδιοτήτων του και την προστασία των κυττάρων από το οξειδωτικό στρες. Πρόκειται για ένα σημαντικό για τον οργανισμό ιχνοστοιχείο, που αποτελεί μέρος της «οικογένειας ενζύμων» που συμμετέχουν στη δημιουργία της υπεροξειδάσης της γλουταθειόνης (GPx). Η GPx ανάγει τα υπεροξείδια του υδρογόνου προς αβλαβή μόρια, αποτρέποντας το σχηματισμό ελεύθερων ριζών. Επιπλέον, το σελήνιο είναι απαραίτητο για τη σωστή λειτουργία του θυρεοειδούς αδένα και, πιο συγκεκριμένα, βοηθά στη σύνθεση των θυρεοειδικών ορμονών. Αυτές οι ορμόνες ρυθμίζουν τις μεταβολικές διεργασίες και μπορούν να επηρεάσουν τα επίπεδα οξειδωτικού στρες. Μία ιδιαίτερα πλούσια πηγή σεληνίου είναι τα καρύδια Βραζιλίας, ενώ άλλες πηγές είναι τα θαλασσινά (τόνος, γαρίδες, σολομός), το κρέας και τα πουλερικά, τα αυγά, τα δημητριακά ολικής άλεσης και τα γαλακτοκομικά προϊόντα.

Κουρκουμίνη: Η κουρκουμίνη, λόγω της χημικής της δομής είναι γνωστή για τις αντιοξειδωτικές, αντιφλεγμονώδεις και αντιμικροβιακές της ιδιότητες. Έχει την ικανότητα να αντιδρά με διάφορα μόρια προς αναστολή του πολλαπλασιασμού των φλεγμονωδών κυττάρων. Βρίσκεται σε σημαντικές ποσότητες στον κουρκουμά, ένα από τα συστατικά του μπαχαρικού μείγματος κάρυ.

Συμπέρασμα

Τα αντιοξειδωτικά παίζουν πολύ σημαντικό ρόλο στη διατήρηση της ισορροπίας του οργανισμού μας και ενισχύουν την άμυνά του έναντι τοξικών παραγόντων. Είναι σημαντικό να ακολουθούμε μία δίαιτα πλούσια σε αντιοξειδωτικές ουσίες κι ακόμα κι αν αυτό δεν είναι εφικτό να λαμβάνουμε συμπληρωματικά προϊόντα που θα μας εφοδιάσουν με τα απαραίτητα αντιοξειδωτικά.